Een nieuwe havo-syllabus economie in 2020?

image

In mei 2018 zijn twee commissies gestart om de syllabi economie voor havo en vwo te verbeteren. De commissies hebben “de ambitie om eind 2018 met voorstellen voor nieuwe syllabusteksten te komen.” Met het einde van het jaar in zicht, kijken we in deze blogpost eerst naar de nieuwe havo-syllabus. Over een paar weken volgt een stuk over de nieuwe vwo-syllabus. Wat kunnen we verwachten? Komt er een nieuwe havo-syllabus in 2020? En wat betekent dit voor de lesmethodes economie?

‘Ambitie en realiteit in het economie examen’

In 2005 publiceert de Commissie Teulings een nieuw examenprogramma economie voor havo en vwo. Na een aantal jaar proefdraaien met zogenaamde pilotscholen, vindt in 2012 het eerste nieuwe eindexamen economie voor de havo plaats. Sinds die tijd zijn er geen grote veranderingen in de havo syllabus doorgevoerd.

De onrust onder docenten economie na de wijzigingen in het vwo-programma (Phillipscurve) is de aanleiding voor het CvTE om in het najaar van 2017 een focusgroepenonderzoek te starten: “Het CvTE wil graag wensen en ideeën van docenten horen voor eventuele verbeteringen van de syllabi.” In vijf focusgroepen van gemiddeld zeven docenten economie wordt er op een aantal locaties in het land lustig op los ge-post-it.

De leiders van de focusgroepen – Yolanda Grift en Marc Schramm (beiden Universiteit Utrecht) – zitten niet stil want in januari 2018 verschijnt het rapport ‘Ambitie en realiteit in het economie examen’ met de belangrijkste uitkomsten van het onderzoek. De samenvatting: “het havo-programma wordt als overladen ervaren en over het vwo-programma is onvrede over de modelmatige onderbouwing van domein I over macro-economie.”

Een paar maanden later starten twee commissies met het verbeteren van de syllabi economie voor havo en vwo. De ambitie is om binnen zes maanden met voorstellen te komen.

De opdracht voor de havo-commissie

Het CvTE schrijft op examenblad.nl het volgende over de opdracht van de havo-commissie:

“Vernieuwing syllabus economie havo en vwo vanaf 2020

De havo-commissie, onder voorzitterschap van dr. Yolanda Grift, richt zich op alle in het centraal examen geëxamineerde domeinen. De opdracht van de commissie is om de specifieke eindtermen te beoordelen. De commissie kijkt of de huidige eindtermen voldoende duidelijk zijn uitgewerkt, of meer samenhang tussen eindtermen mogelijk is en of eindtermen geschrapt kunnen worden om het totale programma voor havo minder omvangrijk te laten zijn.”

De kans is groot dat commissievoorzitter Grift het advies van focusgroepenleider Grift gaat volgen in het voorstel voor een nieuwe syllabus. Wat zijn de precieze aanbevelingen uit het focusgroepenonderzoek? En wat kunnen we dus verwachten in de nieuwe syllabus voor de havo?

De samenvatting op pagina 6 rept vooral van overladenheid van het havo-programma. Wie echter verder leest dan de samenvatting, ontdekt drie belangrijke punten van kritiek :

1. Het havo-programma is overladen

2. De ordening in domeinen is onduidelijk

3. De eindtermen zijn onduidelijk

Is het havo-programma echt overladen?

In het rapport van Grift en Schramm wordt overal gesproken over “ervaren overladenheid van het havo-programma”. Het woord ‘ervaren’ staat er niet voor niets. Niemand kan bewijzen of het programma daadwerkelijk overladen is. Misschien ligt het wel aan de lesmethodes of aan de docenten?

Op het moment dat een syllabus geschreven wordt, weten de commissieleden eigenlijk niet hoeveel lestijd het programma (precies) gaat kosten. Het Ministerie van OCW plakt echter wel een specifiek aantal studielasturen op een vak. In het geval van economie havo: 400 studielasturen. Bij het maken van een planning denkt een docent echter niet in studielasturen maar in lesuren. Een veel voorkomend aantal lesuren voor economie is 3 lesuren per week van 50 minuten in 4 havo en 4 lesuren per week in 5 havo. Op andere scholen is de verdeling juist andersom: 4 lesuren per week in 4 havo en 3 lesuren per week in 5 havo.

Rekening houdend met vakantieweken, toetsweken, een reis-/excursie-/activiteitenweek, examentraining en de eerste week en de laatste weken van het schooljaar zijn er 136 effectieve lessen beschikbaar voor het gehele havo examenprogramma (bron: planning economie havo).

Cumulus is de enige lesmethode die alle eindtermen vertaalt in lessen die de docent direct kan gebruiken maar ook naar eigen inzicht kan aanpassen. Deze vertaalslag van de vakinhoud naar individuele lessen leidt automatisch tot een lesplan per onderwerp en bovendien tot inzicht in het totaal aantal benodigde lessen voor het gehele examenprogramma: 143 lessen voor economie havo.

Het aantal beschikbare lessen is kleiner dan het aantal benodigde lessen. Het programma is dus overladen. “Ach, het scheelt maar 7 lessen”, zal de buitenstaander zeggen. De overladenheid wordt echter duidelijker als je het havo-programma, in onderstaande figuur, vergelijkt met het vwo-programma. In het vwo-programma heeft de docent keuzeruimte (hoewel dat met een nieuwe vwo-syllabus in 2020 wel eens afgelopen kan zijn, maar daarover in een volgende blogpost meer).

image

Een belangrijke, algemene oorzaak van de overladenheid wordt in het rapport van Grift en Schramm genoemd: “De geringe differentiatie tussen de havo- en vwo-syllabus, waardoor het havo-programma als overladen ervaren wordt en deels te modelmatig is.”

Wat gaat er verdwijnen?

Er moet dus meer gedifferentieerd worden tussen de havo- en vwo-syllabus. Een deel van de oplossing is het schrappen van eindtermen. Waar moet er volgens de docenten uit de focusgroepen worden geschrapt in het havo-programma? Dit zijn de belangrijkste aanbevelingen:

  • Domein D (Markt): volgens de docenten kan het (arceren) van het surplus en de marginale analyse geschrapt worden (“Er is redelijke overeenstemming over het schrappen van het rekenkundig beheersniveau van de marginale analyse in domein D.”)
  • Domein E en G (Ruilen over de tijd, Risico en informatie): overlap met het vak Bedrijfseconomie en de rol van bedrijven moet voorkomen worden. “Daarbij worden de specifieke eindtermen E1.2, E2.2, G3.3, G4.1 en G4.2 vaak genoemd.”
  • Domein H (Welvaart en groei): “Unaniem schrappen van het onderscheid objectieve en subjectieve.” en “Unaniem de Nationale Rekeningen laten vervallen. De toegevoegde waarde is onduidelijk.” “Voorstel om H2.1 t/m 2.5 te schrappen.”
  • Domein I (Goede tijden, slechte tijden): “Unaniem wordt aangegeven dat het GA-GV-model het doel voorbij schiet op het havo. Eveneens unaniem wordt aangegeven dat het model van Fisher geen meerwaarde heeft.”
  • Tot slot worden er een aantal specifieke eindtermen genoemd, zoals bijvoorbeeld de concepten voorraad- en stroomgrootheid (E1.1 en E2.2), het verband tussen de rentestand het een koersverandering van aandelen en obligaties (G3.3) en de eindterm over convergentie en divergentie van ontwikkelingslanden en ontwikkelde landen aan de hand van de ontwikkeling van en determinanten voor het BBP (H2.4).

Binnenkort weten we meer. Er gaan in ieder geval flink wat eindtermen verdwijnen uit de havo syllabus. Bestaande lesmethodes moeten op de schop. Scholen krijgen de kans om een nieuwe lesmethode economie te kiezen.

De ordening in domeinen is onduidelijk

Naast de overladenheid van het programma komt er nog een duidelijke kritische noot uit het rapport van Grift en Schramm naar voren. Een kritische noot die niet wordt genoemd in de samenvatting. Op heel veel plekken in het rapport en in bijlage 2 worden suggesties gedaan om eindtermen in een ander domein te plaatsen. De oorzaak lijkt een mislukte indeling in domeinen te zijn. Herkent u de rode draad of ordening in de CE-domeinen uit de syllabus?

  • D. Markt
  • E. Ruilen over de tijd
  • F. Samenwerken en onderhandelen
  • G. Risico en informatie
  • H. Welvaart en groei
  • I. Goede tijden, slechte tijden

Het is niet eenvoudig om een rode draad aan te brengen in een economie programma dat leerlingen kennis en vaardigheden wil bijbrengen “over de volle breedte van de economische wetenschap”. Echter, de huidige ordening in domeinen is onduidelijk en zorgt soms voor verwarring: er zit overlap in de titels van de domeinen, die bovendien niet (altijd) duidelijk maken waar het om gaat.

We verwachten niet dat de commissie-Grift de domeinen gaat veranderen. Het probleem zit echter niet zo zeer in de syllabus maar meer bij de educatieve uitgeverijen, die soms letterlijk de domeinindeling uit de syllabus gebruiken. Het is aan de uitgeverijen om een betere ordening in de onderwerpen aan te brengen. Cumulus economie bestaat bijvoorbeeld uit zes thema’s waarbij rekening is gehouden met de complexiteit van de onderwerpen en afwisseling tussen micro- en macro-economie:

image

Onduidelijke eindtermen

Het laatste punt van kritiek dat uit het focusgroepenonderzoek naar voren komt, is de “vaagheid” van sommige eindtermen “met betrekking tot economische verbanden, beschrijving van concepten.”

In 2016 bleek al eens dat de syllabus niet duidelijk genoeg is. In de opgave ‘Slaat accijns een deuk in een pakje boter?’ gingen vraag 19 en 20 (veel) verder dan volgens de syllabus, volgens lesmethodes en volgens docenten werd verwacht van een havo-leerling. “De invloed van overheidsingrijpen via heffingen of subsidies op het marktresultaat” stond toch alleen in de vwo-syllabus? De havo-syllabus spreekt slechts van “het ingrijpen van de overheid met behulp van prijsregulering: minimumprijzen en maximumprijzen”.

Het CvTE dacht hier anders over: “De syllabus geeft in combinatie met het uitgangsmateriaal bij de betreffende vragen voldoende houvast.” Met een verwijzing naar de algemene eindterm “factoren waardoor de vraag- en/of aanbodcurve kunnen veranderen” (D1.4) werd de kwestie opgelost.

De eindtermen moeten dus duidelijker worden. Een mogelijke oplossing is het opnemen van de ‘belangrijkste begrippen’ per cluster eindtermen. De commissie Grift kan hierbij leren van de vakvernieuwingscommissie bedrijfseconomie. Volgens sommige docenten wordt de syllabus hiermee teveel ‘dichtgetimmerd’. Echter voor een (immer) overladen havo-programma kan het geen kwaad om duidelijker de grenzen van de inhoud aan te geven.

2020, 2021 of 2022?

We zijn zeer benieuwd naar de voorstellen van de commissie Grift. Durft de commissie het aan om serieus te schrappen in het programma? Worden sommige onderwerpen misschien naar het schoolexamen verplaatst? Op examenblad.nl wordt gesproken van “Vernieuwing syllabus economie havo en vwo vanaf 2020”. Dat zou betekenen dat de huidige lichting havisten reeds aan het nieuwe examenprogramma begonnen is. Volgens de VECON “wordt er gewerkt aan aangepaste syllabi voor het liefst 2021 of anders 2022.”

Share