In de afgelopen jaren is het IS-MB-GA model verwerkt in lesmethodes, behandeld in vele klassen en uitgebreid getoetst op het centraal eindexamen. Is Bas Jacobs – de drijvende kracht achter het nieuwe macromodel – tevreden over de invoering?
Het is alweer even geleden, maar op 5 april 2024 vond er een belangrijke bijeenkomst plaats in Utrecht. Bas Jacobs, professor aan de Vrije Universiteit en voorzitter van de laatste syllabuscommissie economie vwo, nam uitgebreid de tijd om te reflecteren op de invoering van het IS-MB-GA model. Wat heeft Bas Jacobs gezegd over het IS-MB-GA model in lesmethodes en de kwaliteit van de eindexamenopgaven? En wat vindt hij van de commentaren van bijvoorbeeld Bovenberg en Nicolai? In dit artikel lees je er meer over.
Hoe kwam het IS-MB-GA model ook alweer in de syllabus terecht?
Voordat we uitgebreid kijken naar de reflectie van Jacobs, gaan we eerst even terug in de tijd. Na de aanbevelingen in het rapport ‘Ambitie en realiteit in het economie examen’ startte in 2018 een commissie onder leiding van Bas Jacobs. De commissie richtte zich voornamelijk op de macrodomeinen (H en I) in de syllabus. In haar verantwoordingsdocument fileerde de commissie Jacobs drie pagina’s lang de inhoud van domein I en leverde daarmee stevige kritiek op vorige syllabuscommissies: “De oude syllabus kent een groot aantal problemen in domein I: de samenhang tussen de verschillende onderdelen ontbreekt, de economische mechanismen zijn vaak niet helder en er staan slordigheden en fouten.”
De commissie Jacobs stelde voor om domein I opnieuw in te delen met als grootste wijziging de toevoeging van een nieuw macro-economisch model dat de economie van een land probeert te beschrijven met behulp van drie curves: de IS-curve, de MB-curve en de GA-curve.
Uitgeverijen gingen aan de slag en namen het nieuwe model op in hun lesmethodes. In 2023 werd het model voor het eerst (uitgebreid) getoetst op het eindexamen. Een jaar later was het voor Jacobs tijd voor een reflectie op de invoering van het IS-MB-GA model.
Is Jacobs tevreden over de uitwerking in lesmethodes?
In zijn reflectie en terugblik heeft Jacobs eerst kritisch gekeken naar de uitwerking van het IS-MB-GA model in de belangrijkste lesmethodes. Hij heeft hierbij de volgende lesmethodes bekeken: LWEO, Cumulus, Pincode en Praktische economie. Volgens Jacobs is “het macrodeel goed geland in lesmethodes”. Hij is “in tegenstelling tot het programma van voor de syllabusherziening, geen grote conceptuele problemen of vergissingen” tegengekomen. Tijdens de bijeenkomst deelde hij zelfs “complimenten aan de methodemakers” uit. Een belangrijke reden voor de goede uitwerking in lesmethodes is natuurlijk de rol van Jacobs zelf. Hij heeft de eindtermen in de syllabus goed uitgewerkt, een zeer uitgebreid verantwoordingsdocument geschreven, verschillende voorbeeldopgaven gemaakt en presentaties aan docenten en educatieve uitgeverijen gegeven.
Naar de ‘bekende weg’ vragen op het eindexamen
Over de opgaven in het centraal eindexamen van 2023 is Jacobs minder positief. Vragen over het IS-MB-GA model zijn “soms wat vergezocht” of “ingewikkeld geformuleerd”. Overigens “niet alleen in het macrodeel, maar bij alle vragen”. Tijdens de bijeenkomst besprak Jacobs de vragen uit het eerste en tweede tijdvak (2023) in meer detail en deed hij suggesties voor verbetering. Jacobs gaf het volgende advies aan Cito: “Vraag meer naar de ‘bekende weg’, toets vooral begrip en probeer ‘spitsvondigheden’ tot een minimum te beperken.” Jacobs legde uit dat hij het niet erg vindt als er naar de ‘bekende weg’ wordt gevraagd met een beperkt aantal standaardvragen over het IS-MB-GA model. Het is al heel wat als de leerlingen dat beheersen.
Opvallend slechte scores bij vragen over de GA-curve
Tijdens de bijeenkomst in Utrecht werd ook nog gesproken over de relatief slechte scores van leerlingen bij de eindexamenvragen over het IS-MB-GA model. Is het IS-MB-GA model wel goed geland in de praktijk als toetsvragen over het model heel slecht worden gemaakt?
Een veelgebruikte maatstaf voor de moeilijkheidsgraad van een vraag is de p-waarde: de gemiddelde score gedeeld door de maximaal te behalen score. In 2023 had het eindexamen economie vwo (tijdvak 1) een gemiddelde p-waarde van 0,54. De drie vragen over het IS-MB-GA model scoorden een stuk lager met een gemiddelde p-waarde van 0,29. Opvallend genoeg werden de vragen over een verschuiving langs en een verschuiving van de GA-curve (vraag 21 en 22) het allerslechtst gemaakt. Leerlingen vinden het stijgende verloop van de GA-curve door loon- en prijsrigiditeit het lastigste onderdeel van het IS-MB-GA model. Gerrit Gorter waarschuwde hier al voor in november 2022 in het Tijdschrift voor het Economisch Onderwijs (TEO): “Te overwegen valt op de centrale examens voorlopig zeer terughoudend te zijn met vragen over inflatie en de GA-lijn, zeker in combinatie met de prijsflexibiliteit van de kosten.”
Beter luisteren naar Gorter en Jacobs
In het eindexamen van 2024 ging het de leerlingen al beter af: een gemiddelde p-waarde van 0,54 bij de vragen over het IS-MB-GA model (opgave 4). Het CvTE en Cito concludeerden: “De IS-MB-GA-opgave wordt aanzienlijk beter gemaakt dan vorig jaar, wat aantoont dat het model nu beter is ingebed bij leerlingen en docenten.” Op deze stellige uitspraak valt natuurlijk wel wat af te dingen. De leerlingen scoorden vooral beter omdat er in 2024 slechts één vraag werd gesteld over de GA-curve (die nog steeds relatief slecht werd gemaakt) maar vooral omdat er twee relatief eenvoudige vragen over de MB-curve en de IS-curve voorkwamen in het eindexamen (met hoge p-waardes van respectievelijk 0,74 en 0,66). Precies zoals Gorter (terughoudendheid bij vragen over de GA-lijn) en Jacobs (vragen naar de ‘bekende weg’) het graag willen zien.
Aanbodschokken in het IS-MB-GA model
Tot slot ging Jacobs tijdens de bijeenkomst in Utrecht uitgebreid in op de verschillende commentaren op het IS-MB-GA model die de afgelopen jaren zijn verschenen in het Tijdschrift voor het Economisch Onderwijs (TEO). Een kritiekpunt is bijvoorbeeld het ontbreken van aanbodschokken (verhoging van productiekosten) in de eindtermen in domein I. Volgens Jacobs zijn aanbodschokken wel besproken door de syllabuscommissie maar uiteindelijk niet opgenomen in de syllabus. De gevolgen van een aanbodschok kunnen “prima worden onderwezen door docenten met behulp van IS-MB-GA voor schoolexamens.”
Bovenberg pleit voor verankerde inflatieverwachtingen
Verder stond Jacobs vooral stil bij de bijdragen van Lans Bovenberg en Mathijs Nicolai. Bovenberg is niet tevreden over één uitkomst van het IS-MB-GA model bij een permanente vraagschok: “In plaats van dat de inflatie terugkeert naar het doel van prijsstabiliteit, divergeert de inflatie permanent naar een ander niveau.” In november 2020 pleitte Bovenberg in een artikel in TEO dan ook voor een aanpassing van de MB-regel en “verankerde inflatieverwachtingen”: inflatieverwachtingen die vastliggen op het inflatiedoel van de centrale bank. Een andere MB-regel heeft volgens Bovenberg een belangrijk didactisch voordeel: “Bij adaptieve inflatieverwachtingen gaan verschuivingen in de IS-curve gepaard met verschuivingen in de GA-curve. Bij verankerde verwachtingen is dat niet langer het geval. Dit simplificeert de analyse aanzienlijk.”
Een afweging tussen didactische en economisch-inhoudelijke argumenten
Jacobs heeft “niets aan te merken op Bovenberg en Nicolai” maar legt uit dat er sprake is van andere aannames (onvermijdelijk in een vereenvoudigd model) en uiteindelijk een “afweging tussen didactische en economisch-inhoudelijke argumenten”. In het huidige examenprogramma van Jacobs zijn de inflatieverwachtingen adaptief: ze bewegen mee met de feitelijke inflatie. Verwijzend naar, onder andere, de inflatie in de jaren 2022 en 2023 stelde Jacobs bovendien de volgende retorische vraag tijdens de bijeenkomst in Utrecht: “Is het zo dat inflatieverwachtingen altijd perfect verankerd zijn en centrale banken perfect in staat zijn om (bestedings- of aanbod)schokken te neutraliseren?”
Volgens Jacobs zijn adaptieve inflatieverwachtingen een “gangbare aanname”. Een volgende syllabuscommissie zou dit kunnen aanpassen maar moet zich wel realiseren dat de huidige uitwerking is “gebaseerd op de meeste standaard tekstboeken. Beproefd en vertrouwd.”
Nieuwe examenprogramma’s
In september 2024 is een vakvernieuwingscommissie gestart om de examenprogramma’s van economie en bedrijfseconomie te ‘actualiseren’ (als onderdeel van de landelijke ‘actualisatie kerndoelen en examenprogramma’s’ voor het primair en voortgezet onderwijs). We dachten eigenlijk dat dit nog niet zo lang geleden was gedaan voor zowel economie (nieuwe examenprogramma’s in 2023) als bedrijfseconomie (nieuwe examenprogramma’s voor 2025 en 2027). De nieuwe vakvernieuwingscommissie gaat waarschijnlijk inhoud schrappen maar ook nieuwe inhoud toevoegen. We zullen de komende jaren zien wat dat betekent voor het IS-MB-GA model.
Heb je vragen over het IS-MB-GA model of over de Cumulus lesmethodes, toetsmakers en examenbundels? Lees verder op het blog Tien vragen over het IS-MB-GA model. Je kunt ons ook bereiken via info@cumulus.co of 06 – 18 47 55 47.
Over Cumulus
Cumulus combineert de kracht van digitaal en papier in lesmethodes, toetsmakers en examenbundels voor economie en bedrijfseconomie. Probeer de gratis demo en bestel een proefexemplaar van onze werkboeken.
Blijf op de hoogte en schrijf je in voor onze nieuwsbrief.
Nieuw in Test jezelf: direct nakijken na elke vraag
Sinds januari zien leerlingen als zij een Test jezelf maken direct na elke vraag of deze goed of fout is beantwoord, inclusief het antwoordmodel. Door tussentijds feedback te krijgen, kan een leerling beter zelfstandig een Test jezelf maken. Je leest er meer over op het blog Nieuw in Test jezelf: direct nakijken na elke vraag.
