Eén van de hoofdrolspelers uit ‘Sta me bij’ over medewerkers van de Sociale Dienst in Zutphen, een mooie kapstok voor het onderwerp sociale zekerheid. (bron: filmdoc.nl)

Op veel scholen stonden de afgelopen weken in het teken van schoolexamens en proefwerkweken. Een mooie toets of schoolexamen vergt al snel een paar uur nakijken. Vermenigvuldig dit met acht klassen en de week (en vaak het weekend) is gevuld met nakijken. Maar de lessen gaan ook gewoon weer verder. Deze lessen lijden onder de nakijkdruk. Er is simpelweg te weinig (geen?) tijd voor voorbereiding in deze drukke weken. En dat is jammer.

Cumulus is daarom klaar-voor-gebruik. Voor elk thema (bijvoorbeeld arbeidsmarkt) en voor elk onderwerp binnen een thema (bijvoorbeeld werkloosheid) staan alle lessen, aanvullingen en opgaven klaar. Lesmateriaal dat bovendien continu in ontwikkeling is door bijdragen van docenten en een centrale redactie.

Het feit dat alles klaar-voor-gebruik is, lijkt te botsen met de eigenwijze docent die in ons allen schuilt: elke docent is kritisch over zijn lesmethode, wil zijn eigen programma vorm geven, keuzes maken, accenten leggen, vrijheid hebben. Toch gaat dit prima samen: alle inhoud staat klaar maar de docent kan alles naar eigen inzicht gebruiken, downloaden en aanpassen. Alles, zonder beperkingen.

De lessen vormen de basis van Cumulus: digitale, vernieuwende presentaties die vakinhoud en vakdidactiek combineren, onafhankelijk of als aanvulling op een bestaand boek of lesbrief.

We onderscheiden hierbij in Cumulus een vijftal lestypen:

1. Theorieles: de nadruk ligt op een nieuw onderwerp. Nieuwe kennis die op verschillende manieren kan worden overgedragen, afhankelijk van het onderwerp, de docent, de klas, het moment op de dag, etc. In een theorieles wordt natuurlijk ook gewerkt.

2. Werkles: de nadruk ligt op de verwerking van opgedane kennis. Aan de hand van kleine of grotere opgaven. Digitaal of op papier (hierover meer in een volgend blog!). De docent is vrij om te kiezen, maar het uitgangspunt in het ontwerp van Cumulus is dat het werk in de lessen wordt gemaakt en besproken. Dat vraagt in ieder geval om een variatie in soorten opdrachten en om integratie van de theorie, de opgaven en de bijbehorende antwoorden. Onze ervaring leert dat huiswerk – dat vaak niet wordt gemaakt of wordt overgeschreven van medeleerlingen – kan, maar niet per se nodig is.

3. Videoles: bijvoorbeeld een documentaire ter introductie of afsluiting van een onderwerp (tegenwoordig allemaal eenvoudig online beschikbaar). “Filmpje kijken” in de les heeft voor sommigen een negatieve associatie. Onterecht als er een goede koppeling is met de theorie.

4. Experimentles: door sommige docenten verguisd (vooral vanwege de voorbereidingstijd en de soms chaotische uitvoering) maar een waardevol instrument zolang de voorbereiding, uitvoering en nabespreking strak is uitgewerkt voor de docent.

5. Toetsles: zowel proefwerken als schoolexamens. Waarom maakt elke docent / school eigen toetsen? Waarom wordt er zo weinig gedeeld (afgezien van enkele lokale initiatieven)? Het maken van toetsen is leuk werk maar komt vaak in de verdrukking door tijdsgebrek. Cumulus zorgt enerzijds voor klaar-voor-gebruik toetsen en schoolexamens voor clusters van onderwerpen en thema’s en anderzijds voor extra, losse opgaven. We beginnen in herhaling te vallen maar natuurlijk is alles te downloaden en aan te passen.

Het ritme en de afwisseling van bovenstaande vijf lestypen binnen een onderwerp en tussen onderwerpen is essentieel. We geven een tweetal voorbeelden.

Sta me bij

Binnen het thema Consumenten volgt na ‘inkomen’ het onderwerp ‘sociale zekerheid’. Dit onderwerp komt binnen het thema Overheid een jaar later weer terug (de kracht van herhaling!). Binnen ‘sociale zekerheid’ onderscheiden wij vier Cumulus lessen:

Les 1 – Sta me bij (videoles), met bovenstaande hoofdrolspeler (zie foto).

Les 2 – De Nederlandse verzorgingsstaat (theorieles), einde ‘Sta me bij’, gevolgd door een korte nabespreking en theorie over sociale voorzieningen en verzekeringen, verrijkt met aantrekkelijk gepresenteerde historische statistieken van het CBS en CPB-voorspellingen.

Les 3 – Vergrijzing (theorieles), inzoomen op onder andere de AOW, pensioenen, vergrijzing, omslag- en kapitaaldekkingsstelsel. Cumulus weet hoe deze ‘zware’ begrippen iets luchtiger gemaakt kunnen worden. Wie het aandurft, start met deze aandachtsrichter om de leerlingen aan het begin van de les op het verkeerde been te zetten en een discussie in de klas uit te lokken.

Les 4 – Sociale zekerheid (werkles), overkoepelende, grote opgave waarin de theorie uit bovenstaande lessen naar voren komt.

Hoe deze lessen er precies uit zien? Nog even geduld. De Cumulus testscholen starten in het nieuwe schooljaar (17 augustus).

Een ander voorbeeld.

Drukte en chaos?

Binnen het thema Marktvormen begint Cumulus met het onderwerp ‘Vraag en aanbod’. Na een aantal theorie- en werklessen in het vorige thema is het tijd voor een experiment. De eerste vier lessen binnen dit onderwerp gebruiken het experiment in de eerste les als een prachtige kapstok voor vraag, aanbod, evenwicht en surplus:

Les 1 – Volledige vrije mededinging (experimentles), introductie, analyse en nabespreking uitgewerkt in Cumulus.

Les 2 – Vraag en aanbod (theorieles), de nabespreking van het experiment is een mooie opstap naar de introductie van het model van vraag en aanbod (een vereenvoudiging van de werkelijkheid!). De leerlingen tekenen in de les stap-voor-stap de individuele en collectieve vraag- en aanbodcurve (en dat gaat de eerste keer niet zonder fouten!), analyseren verschuivingen op/langs of van beide curves, leiden het evenwicht grafisch af en berekenen het evenwicht algebraïsch. In de tussentijd komen begrippen als (maximale) betalingsbereidheid voorbij.

Les 3 – Marktevenwicht (werkles), een (korte) herhaling van de theorie uit les 2 gevolgd door een aantal kleine vragen op het bord en een iets complexere, grotere opgave waarin de theorie van de vorige les(sen) naar voren komt.

Les 4 – Surplus (theorieles), in de nabespreking van het experiment is het begrip surplus al voorbij gekomen (“Sacha, hoe voelde jij je toen je een deal sloot voor een prijs van € 4,50 terwijl je € 9,- bereid was te betalen?”). Na de vorige lessen kan het consumenten- en producentensurplus eenvoudig worden afgeleid. Afhankelijk van het niveau van de klas, kunnen (eenvoudige) veranderingen van het surplus door overheidsingrijpen (bijvoorbeeld het instellen van minimum- en maximumprijzen) worden geanalyseerd.

Geen zin in drukte en chaos in de klas tijdens het experiment? U begint met les 2. U behandelt het onderwerp liever in een andere volgorde? Geen probleem.

Wat vindt u hier van? Reageer!

Volgende keer meer over digitaal en de rol van papier.